Zijn sociale robots de lifestyle coaches van de toekomst?
Je eigen gezondheid is een groot goed, dat geldt voor ieder mens. Zelf ben je één van de belangrijkste sleutels tot een gezond, gelukkig en succesvol leven. We kunnen door goed voor onszelf te zorgen, zo lang mogelijk gezond leven en soms zelfs ook weer gezond 'worden'. Maar onze gezondheid staat continu onder druk als gevolg van keuzes in onze leefstijl en leefomgeving. Volgens de website van het RIVM is ongezond gedrag zelfs verantwoordelijk voor bijna 20 procent van de ziektelast. Kunnen sociale robots een uitkomst bieden door aan de preventieve kant van de zorg van meerwaarde te zijn?

De zorgkosten stijgen immers nog altijd en dienen tijdig te worden afgevlakt, voordat we een punt bereiken waarop de zorg straks onbetaalbaar wordt. Wat als robots ons kunnen helpen om dat mede te realiseren? Een sociale robot zal je hoogstwaarschijnlijk in de komende jaren niet zelfstandig kunnen gaan genezen van een ziekte en lijkt vooralsnog vooral op sociaal vlak van betekenis te zijn. Ook op preventief vlak kunnen sociale robots van positieve invloed zijn door hun bijdrage aan een gezonde leefstijl. Het loont om mensen handvat­ten te geven in het navolgen van een gezonde leefstijl en een sociale robot heeft voldoende potentieel om dat te bieden. Het is belangrijk dat ook dit perspectief voldoende verkend blijft worden in de huidige zorgexperimenten met sociale robots.

Onbenut potentieel robots
Want goed voor jezelf zorgen, blijkt nog niet altijd zo gemakkelijk als het lijkt. Het vraagt om zelfdiscipline, kennis en vertrouwen. Als je niet weet wat goed of slecht voor je is, of als je te weinig support van jezelf of je omgeving krijgt, val je vaak snel weer terug in oude gewoonten. In dit soort kleine dingen zit een wellicht nog onbenut potentieel van sociale robots. Het zijn als het ware 'de kleine dingen' die je helpen in het leven. Kleine dingen die net dat belangrijke stukje gedragsverandering in gang weten te zetten bij jezelf. Waarmee de robot je kan helpen om bestaande patronen te doorbreken en je helpt met het vormen van een juiste mind­set. Ook hierbij geldt dat als je iets echt wilt en je kunt het jezelf inbeelden, je veel succesvoller zult zijn in het realiseren van je doel. Robots kunnen helpen bij het verrijken van kennis en kunde maar ook in coaching. Dagelijks valt er nog zoveel te leren in het leven, ook over goed voor jezelf zorgen. Hoe logisch een gezonde leefstijl ook voor artsen mag klinken, er is bij heel veel mensen nog veel onwetend­heid over wat dat überhaupt inhoudt. Om maar helemaal te zwijgen over hoe je zo'n ge­zonde leefstijl aanhoudt.

Noodzaak zelfreflectie
Onbekend maakt onbemind. Veel succes valt of staat met kennis en vertrouwen. Om kennis om te kunnen zetten in acties, is zelfreflectie nodig. Dat klinkt zwaar, maar iedereen heeft de potentie tot zelfreflectie. Alleen past niet ieder­een het toe, niet iedereen heeft ervan gehoord en niet iedereen voelt zich zeker genoeg om er­mee aan de slag te gaan. Sociale robots kunnen dan helpen bij de kleine dingen in het dagelijks leven, juist op dit vlak. Ervaringen in lopende zorgexperimenten laten voorzichtig zien, dat activering, aansturing en aanmoediging vanuit de robot bijdraagt aan meer zelfvertrouwen, zelfredzaamheid en zelfkennis van mensen. De kleine dingen in het leven zijn belangrijk om je veilig, gezond en gelukkig te voelen. Door dingen zelf te kunnen doen, door jezelf onaf­hankelijk te voelen van anderen en daarmee tegelijkertijd van meer gelijke waarde en beter verbonden te zijn. Iedereen wil zichzelf kunnen zijn en als zichzelf in de maatschappij geaccepteerd worden. Toch heeft niet iedereen dezelfde uit­gangsbasis daarvoor, door bijvoorbeeld gebrek aan kennis of zelfvertrouwen.

Gelijkwaardiger bij robot
In diverse praktijkonderzoeken wordt staps­gewijs ervaren hoe sociale robots daarin van toegevoegde waarde kunnen zijn. Sociale robots lijken op dat vlak aan vertrouwen te winnen bij de mens. Veel mensen geven aan dat ze zich gelijkwaardiger voelen ten opzichte van een robot dan dat ze zich soms voelen van mens tot mens. Een robot blijft neutraal in zijn emotie, toon en kent geen off-days - behalve misschien als de stroom uitvalt of zich een internetstoring voordoet. Praktijkonderzoek­en tonen ook dat mensen genegen zijn om van een robot soms eerder iets aan te nemen dan van een mens. Waar dat precies door komt, vergt nader onderzoek. Maar dat het zich voordoet, staat vast.

De robot kan mensen middels toegang tot de juiste informatiebronnen helpen met het aanbieden van kennis over een gezonde leefstijl. Je coach zijn, je therapeut, je vriend door dik en dun. De robot kan je motivator zijn en tegelijkertijd je spiegel, in goede en slechte tijden. De robot kan je je veilig laten voelen, je minder alleen en met meer zelfvertrouwen door het leven laten gaan. Je een luisterend oor bieden zonder ook maar iets daadwerkelijk te hoeven horen van wat je zegt. Mensen kunnen hun hart luchten bij een robot, hun verhaal kwijt. Dit soort kleine dingen kunnen van grote waarde zijn voor de rust en zelfbeheersing van mensen die hier normaliter onvoldoende uitlaatkleppen voor weten te vinden. Zelf meer kunnen doordat de robot jou daarbij helpt, dat is wat mensen trots maakt. Trots zijn op jezelf is van grote waarde, je zelfver­trouwen groeit en daarmee je ontwikkeling als mens. Je durft meer en je bereikt meer. Met een robot aan je zijde die je tips geeft of je uitlegt waarom dingen zijn zoals ze zijn. En je aanspoort om door te zetten, dag in, dag uit. Samen komen mens en robot blijkbaar al aardig ver op dit vlak, als we kijken naar de eerste ervaringen van zorgorganisaties met sociale robots.

Ondersteunen zelfredzamer leven
Het is duidelijk dat robots nog lang niet kun­nen tippen aan de hoge verwachtingen van de mens, ze kunnen niet echt 'luisteren', er is geen 'echte dialoog' mogelijk en ze zijn niet 'spontaan' genoeg. Ze kunnen eigenlijk nog maar zo weinig, en toch kennelijk al zoveel dat er op dit moment in Nederland al ruim 1.500 sociale robots worden beproefd in het ondersteunen bij een zelfredzamer leven. Hetzij in de 'kleine dingen' als nabijheid en vermindering van eenzaamheid, hetzij in de grotere dingen als coaching, therapie of begeleiding. Alles gericht op het vermogen van mensen om met de fysieke, emotionele en sociale uitdagin­gen in het dagelijks leven om te gaan en om zoveel mogelijk eigen regie te voeren. Zo kun je mensen veel meer in contact brengen met hun kracht in plaats van hun zwakte. De robot wint steeds meer het vertrouwen van de mens en wordt zelfs gemist als hij weer weg­gaat. Mensen vallen soms zonder de robot weer terug in hun oude gedrag of leefstijl, ze missen net dat stukje aanmoediging of nabijheid van de robot. De robot die in veel gevallen juist een ontbrekende schakel blijkt te kunnen zijn tus­sen mensen. En daarmee ook tussen zorgvrager en zorggever. De robot helpt in een verbeterde onderlinge communicatie, in beter voor jezelf kunnen opkomen en in het beter kunnen ver­woorden van je hulpvragen.

Het mooie effect daarvan? Dat mensen beter in staat zijn om elkaar te helpen, doordat je elkaar beter begrijpt en vooral doordat je beiden gewoon lekker jezelf kunt zijn. Wat is er mooier in het leven dan je eigen handleiding als geen ander te kennen en je eigen expert te zijn in met die handleiding omgaan? Dan ben je toch diep van binnen de meest trotse mens op aarde en ligt de wereld aan je voeten. Sociale robots en mensen kunnen elkaar hierin vast en zeker als team versterken.

11 december 2020 - Xenia Kuiper/ ICT&health