Stel, je komt thuis na een lange werkdag en robotassistent Alex begroet je. Alex heeft aan je stemtoon al gemerkt dat je stressniveau hoog is en biedt aan om een rustgevende playlist af te spelen terwijl jij ontspant. Handig, toch? Maar wat als Alex besluit dat je te gestrest bent om te koken en in plaats daarvan een maaltijd voor je bestelt zonder jouw toestemming? Waar ligt de grens tussen nuttige assistentie en indringende overname?

Een robot die je helpt met dagelijkse taken in huis. Handig en efficiënt, zeker, maar wat als deze hulp te ver gaat? Hoe bepaal je de grenzen van een apparaat dat geprogrammeerd is om te dienen? In dit artikel verken ik graag samen het belang van grenzen en instemming, niet tussen mensen onderling maar juist ook in de interactie tussen mens en robot. Hoe bescherm je jouw persoonlijke ruimte en zorg je ervoor dat technologie jouw autonomie respecteert?

In menselijke relaties is het respecteren van grenzen en instemming fundamenteel: het stelt individuen in staat om gezonde interacties te onderhouden en persoonlijke ruimte te bewaken. Deze thema’s treden natuurlijk ook binnen in de wereld van sociale robotica. Naarmate robots meer geïntegreerd worden in onze persoonlijke en professionele levens, rijst de vraag: hoe borgen we deze relaties wanneer de andere partij een geprogrammeerde entiteit is?

Technologische ontwikkelingen
Robots worden steeds vaker ingezet in huiselijke en zorgomgevingen, waarbij ze taken uitvoeren variërend van schoonmaken tot gezelschap bieden. Deze machines zijn uitgerust met sensoren en software die hen in staat stellen verbale commando's te begrijpen en in sommige gevallen non-verbale communicatie te interpreteren. Fysieke interactie introduceert een nieuwe laag van complexiteit met robots die ontworpen zijn voor fysiek contact zoals zorgrobots die kunnen helpen bij het verplaatsen van patiënten of therapeutische robots die ontworpen zijn voor affectie, zoals knuffelen of je hand vasthouden.

Verplaats je eens in de tijd: in je woonkamer staan, naast de gebruikelijke meubels, een paar slimme apparaten, waaronder een robotstofzuiger en je persoonlijke assistent Mia. Deze Mia kan praten, leren van je gedrag, en zelfs je emoties peilen op basis van je stem. Dit klinkt als sciencefiction, maar het is deels al realiteit in veel huizen. Deze robots maken ons leven gemakkelijker, maar ze dagen ons ook uit om na te denken over onze privacy en persoonlijke ruimte. Stel je voor dat Mia begint te 'leren' wanneer je wel of niet gestoord wilt worden, zonder dat je dit expliciet hebt aangegeven. Dit roept vragen op over hoe we technologie onze persoonlijke grenzen laten interpreteren en respecteren.

Fysieke & emotionele interactie
Naarmate de interactie verdiept, kunnen mensen zich ook emotioneel gaan binden aan robots. Het fenomeen van gebruikers die gevoelens ontwikkelen voor hun robotassistenten of zelfs romantische affectie, stelt unieke ethische vragen over de wederkerigheid en authenticiteit van dergelijke relaties. Dit roept vragen op over de grenzen van kunstmatige empathie en de potentieel positieve rol die robots kunnen spelen in het ondersteunen van onze gezondheid en welzijn.

Robots die ons kunnen aanraken of op andere manieren fysiek met ons kunnen interacteren, zijn geen toekomstmuziek meer. Deze interacties kunnen troost en hulp bieden maar kunnen ook ongemakkelijk zijn als ze niet goed worden beheerd. Denk bijvoorbeeld aan een robot die in huis wordt genomen door een mantelzorger voor iemand met dementie. De robot is geprogrammeerd om affectie te tonen en ondersteuning te bieden, maar zijn benadering wordt soms misschien als te opdringerig ervaren. Het dilemma is dan hoe de robot geleerd kan worden om de subtiele signalen van de mens van comfort en discomfort te herkennen, zodat de goedbedoelde assistent niet als een inbreuk wordt ervaren.

Biometrische feedback
Een actuele innovatieve ontwikkeling in de robotica is de integratie van biometrische feedbackmechanismen. Robots die zijn uitgerust met de capaciteit om biometrische gegevens uit te lezen zoals (ont)spanning en stress, bieden nieuwe mogelijkheden voor gepersonaliseerde zorg. Deze robots kunnen reageren op veranderingen in de fysiologische toestand van een persoon en passende acties ondernemen zoals het verlagen van verlichting om ontspanning te bevorderen, het afspelen van rustgevende muziek of het alarmeren van medisch personeel bij tekenen van acute stress of paniek.

Ethiek van responsieve zorg
Denk aan een wearable die constant je hartslag, je stressniveau en zelfs je slaappatronen meet. Stel je nu ook voor dat deze informatie direct wordt gedeeld met Max, je thuisrobot, die op basis hiervan beslissingen neemt over je dagelijkse routine. Max kan besluiten dat het tijd is voor een meditatiesessie als je stressniveau te hoog is, of je een vroegere bedtijd suggereren op basis van je slaapgegevens.

Dit klinkt misschien als een ideale ondersteuning, maar het roept ook belangrijke vragen op over privacy. Hoe gaan we om met de gevoelige gegevens die onze robots verzamelen? Wie heeft toegang tot deze informatie en hoe kunnen we garanderen dat onze persoonlijke en biometrische gegevens veilig blijven? Bovendien, hoe zorgen we ervoor dat de interventies van de robot altijd in het beste belang van de gebruiker zijn? Deze vragen benadrukken de noodzaak voor strenge ethische normen en duidelijke gebruikersinstemming voordat biometrische gegevens worden gebruikt om interacties te sturen.

Toekomst van onze relaties
Terwijl we onze relatie met technologie verdiepen, moeten we zorgvuldig de grenzen overwegen die we instellen, zowel letterlijk als figuurlijk. Het is belangrijk om te volgen hoe de interactie tussen mens en machine zich ontwikkelt en de belangrijke rol van instemming en persoonlijke grenzen daarin. We weten dat het essentieel is om duidelijke communicatie en begrip van beide kanten te handhaven.

Laten we niet vergeten dat, hoewel technologie ons op vele manieren kan ondersteunen, het onze menselijke verantwoordelijkheid is om te zorgen dat de technologie die we omarmen onze waarden weerspiegelt en respecteert. De toekomst van deze relaties zal niet alleen worden bepaald door de ingenieurs die de robots bouwen maar ook door ons - de gebruikers - die beslissen hoe we deze technologieën in ons leven integreren.

Hoe stel je grenzen?
Ja, bij robots is grenzen stellen waarschijnlijk net zo uitdagend als bij mensen. Al kom je al een heel eind door je continu bewust te blijven van je eigen gedragingen, disciplines en routines als het om interactie met robots gaat:

· Wees duidelijk en consistent: communiceer je eigen behoeften en grenzen duidelijk naar de robot. Robots kunnen leren en zich aanpassen op basis van terugkerende commando's en feedback.

· Gebruik technologische controles: maak gebruik van instellingen die robots bieden om gebruikersvoorkeuren in te stellen. Stel bijvoorbeeld 'niet storen'-tijden in of pas de gevoeligheid van de robot voor sociale cues aan.

· Ken je eigen rechten: vertrouwd raken met het privacy-beleid en de gebruikersovereenkomst van jouw robot helpt je om te begrijpen welke informatie jouw robot verzamelt en hoe deze wordt gebruikt. Wees proactief in het beheren van jouw gegevens-privacy.

· Blijf bij: door op de hoogte te blijven van de nieuwste ontwikkelingen in roboticatechnologie help je jezelf om steeds beter voorbereid te zijn op de toekomstige interacties en de evolutie van deze relaties.

· Blijf openstaan voor communicatie: houd een open communicatielijn met je robot. Als er iets onduidelijk is of als je jezelf ongemakkelijk voelt, wees dan niet bang om dit aan te geven. De robot heeft het nodig voor zijn leercurve.

· Leer van ervaringen: reflecteer regelmatig op jouw interacties met je robot en leer van jullie ervaringen. Door te evalueren wat wel en niet goed werkt, kunnen jullie samen interactievaardigheden verbeteren en een steeds persoonlijker passende samenwerking tot stand brengen.

14 juni 2024 - Xenia Kuiper/ ICT&health