'Een robot staat aan de oever van een virtuele rivier. Hoe kan hij de stroom van data begrijpen zonder zich te laten meeslepen door de golven van informatie?' Ik hoor je hersens al kraken. Wat te doen met een vraag als deze? Ik help je op weg: wat je hebt gelezen is een zogeheten 'koan'. Het komt voort uit het Zenboeddhisme en omvat een raadsel of vraag met een paradox erin. Raadsels waarop eigenlijk geen antwoord te geven is. Die je richting het onbekende, het intuïtieve brengen en tot nieuwe creatieve ingevingen kan bewegen. Zo kan een koan zorgen voor een vergrote creatieve geest, het brengt je weg van het onbekende en voorbij het rationele denken. Een gangbaar voorbeeld van een zenkoan is: 'Als een stoel omvalt in een ruimte waar niemand is, maakt hij dan geluid?'.

De aangereikte koan over de robot laat ons nadenken over het huidige perspectief waarmee wij als mens naar de inzet van robots en kunstmatige intelligentie (AI) kijken. Hoe we denken over AI versus intuïtie en begrip van de werkelijkheid. Er zijn tal van vragen die we onszelf kunnen stellen ter prikkeling van onze creatieve geest. Zijn we überhaupt al wel eens verlichtend op reis geweest in de wereld van AI? In hoeverre hebben we onszelf daadwerkelijk verdiept in de potentiële mogelijkheden van robots in onze samenleving. Of laten we ons ongemerkt toch nog vaak leiden door het gangbare perspectief aangaande de relatie tussen mens en machine? Zien we wel voldoende ook de mogelijkheden van kruisbestuivingen tussen robots, avatars en chatbots, in plaats van dat deze toepassingen zoals vandaag de dag nog vaak op zichzelf staan. Het contemplatieve karakter van koans kan ons mogelijk helpen bij het loslaten van traditionele perspectieven op robots. Probeer eens voorbij de gebruikelijke denkkaders te gaan en verbeelding te gebruiken om nieuwe mogelijkheden en kansen te verkennen. Het helpt ons wellicht langs het punt waarin we soms lijken te zijn vastgelopen in onze visie op de inzet van robots.

Denken als een robot
Om onze creatieve gedachten te ontwikkelen en het onbekende te ontdekken, zouden we ons kunnen afvragen hoe een robot deze koan zelf zou benaderen. Welke unieke eigenschap pen zou de robot inzetten bij het oplossen van dit raadsel. En op welke wijze zou dit raadsel kunnen leiden tot nieuwe ideeën voor ons perspectief op robots? De koan is in die zin humoristisch, gezien het feit dat robots continu moeten navigeren door een overvloed aan informatie, emoties interpreteren en betekenisvolle interacties aangaan. Een robot heeft natuurlijk geen intuïtief begrip en zal het oplossen van deze koan waarschijnlijk aanpakken via lineair denken. Ik zou het fascinerend vinden om te zien hoe verschillende soorten robots, afhankelijk van hun ontwerp en doel, zouden omgaan met het oplossen van deze koan.

Vooralsnog zal een robot de koan waarschijnlijk aanpakken via:

· Data-analyse en patroonherkenning: een robot zou beginnen met het analyseren van de koan door middel van gegevensverwerking en patroonherkenning. Het zou proberen de structuur van de koan te begrijpen en de mogelijke antwoorden te identificeren op basis van beschikbare informatie.

· Algoritmisch denken: op basis van zijn programmering zou de robot algoritmisch denken toepassen om logische stappen te volgen in het begrijpen van de koan. Het zou trachten de situatie te ontleden in oorzaak en gevolg en mogelijke oplossingen af te leiden.

· Simulatie en modellering: een geavanceerde robot zou wellicht gebruikmaken van simulatie- en modelleringstechnieken. Het zou scenario's simuleren om te zien hoe verschillende antwoorden op de koan zich zouden ontwikkelen en welke tot het meest 'verlichtende' resultaat zouden leiden.

· Machine learning en adaptatie: indien uitgerust met machine learning-mogelijkheden, zou een robot kunnen leren van eerdere ervaringen en feedback. Het zou zijn benadering van koans kunnen aanpassen op basis van succesvolle of onsuccesvolle oplossingen in het verleden.

Veelzijdigheid van robotica
Er zijn al tal van voorbeelden die de veelzijdigheid illustreren van robotica en hoe ze op verschillende manieren in de samenleving de mens kunnen ondersteunen. Zo kennen we inmiddels ontwikkelingen van software- en hardware-matige robotica-toepassingen in onder andere:

· Zorg en gezondheid;
· Onderwijs;
· Mental health support;
· Muziek;
· Kunst;
· Chirurgische robots;
· Revalidatie-robots;
· Yoga-instructie;
· Meditatiebegeleiding;
· Fitness training.

Kortom: tal van mogelijkheden om robots en AI ons leven te laten verrijken. Maar gaan ze ver genoeg om daadwerkelijk het verschil te maken in onze samenleving en de (toekomstige) uitdagingen waar we met elkaar voor staan? Moeten we daarvoor niet nog meer richting de integratie van robots, avatars en chatbots gaan en kijken naar de kracht van combinaties?

Mixen van toepassingen
In het bredere perspectief van technologische ontwikkelingen kunnen deze concepten op verschillende manieren worden gecombineerd. Bijvoorbeeld, een robot kan een chatbot gebruiken om met mensen te communiceren; een avatar kan worden gebruikt als een interface voor interactie met een chatbot in een virtuele omgeving. Zo zouden we op zorg- en welzijnsvlak bijvoorbeeld kunnen komen tot:

· Mentaal welzijn avatar-assistenten: avatars ontworpen om te interacteren met mensen voor mentaal welzijn, waaronder het bieden van emotionele ondersteuning, het begeleiden van ontspanningsoefeningen en het aanmoedigen van positieve mentale gewoonten.

· Persoonlijke assistentie robots voor stedelijke mobiliteit: robots ontworpen om te assisteren bij stedelijke mobiliteit, zoals het begeleiden van mensen door drukke stadscentra, het aanbieden van informatie over openbaar vervoer, en het helpen bij het vinden van hun weg door de stad.

· Educatieve robot avatar hybriden: fysieke robots die zijn uitgerust met virtuele avatars en chatbots om interactieve en gepersonaliseerde educatieve ervaringen te bieden. Deze hybride systemen kunnen adaptieve leertrajecten aanbieden op basis van de behoeften van de mens.

· Herstellende gezondheids-avatars: avatars die worden ingezet in revalidatie-settings om mensen te ondersteunen bij herstel na letsel of operatie. Deze avatars kunnen aangepaste oefenprogramma's bieden en de voortgang monitoren.

· Ethische chatbots voor discussie en bewustwording: chatbots die zijn ontworpen om ethische discussies te faciliteren en bewustwording te vergroten over verschillende onderwerpen, zoals klimaatverandering, sociale rechtvaardigheid en technologische impact op de samenleving.

Dagelijkse ondersteuning
En los van de combinatie van technologische toepassingen, zouden we robots wellicht ook kunnen ontwikkelen tot nieuwe vormen van ondersteuning in ons dagelijks leven. Denk aan:

· Empathische kunstbegeleider: stel je een robot voor die emotionele reacties begrijpt en kunstwerken creëert die resoneren met de gevoelens van de mens. Een unieke vorm van therapeutische expressie.

· Milieubewuste tuinrobot: een robot die autonoom een tuin onderhoudt, rekening houdend met ecologische principes en duurzaamheid. Het bevordert lokale ecosystemen en biodiversiteit. En bevordert een natuurlijke gezonde leefomgeving voor onze gezondheid.

· Storytelling reisgenoot: een robot die verhalen vertelt en aanpast aan de omgeving tijdens het reizen, waarbij historische feiten, lokale informatie en persoonlijke ervaringen worden geïntegreerd. Of gewoon in het dagelijks leven als een interactief levensboek.

De verlichtende reis
Terwijl we in dit artikel samen de aangereikte koan en de wereld van robots zijn gaan verkennen, nodig ik je van harte uit om hierna je eigen reis te vervolgen. Laat de koan niet slechts een raadsel zijn, maar een vonk voor jouw creativiteit. Wat als robots, avatars en chatbots meer zijn dan machines? Wat als ze onze poorten zijn naar onontdekte mogelijkheden? Wie weet sta je na het lezen van dit artikel wel zelf, net als de robot, aan de oever van een virtuele rivier om verlichting te vinden te midden van een stroom aan ideeën. Laat je verbeelding de vrije loop en ontdek nieuwe wegen voor de toepassing van robotica in onze steeds veranderende wereld. Nog eentje om het af te leren dan: 'Een robot ziet een bliksemflits in zijn circuit, wat blijft er verlicht ook als de flits voorbij is?'. Denk eraan: een bliksemflits in het circuit van jouw gedachten kan leiden tot een helderder perspectief op de toekomst van kunstmatige intelligentie. Jij kunt de schepper worden van nieuwe werelden. Laat de koans je dienen als jouw gids op deze creatieve reis. Robots, avatars, chatbots, ze hebben zoveel potentieel, we kunnen er echt samen nog veel meer mee dan we nu al denken!

27 december 2023 - Xenia Kuiper/ ICT&health