Recent maakte ik kennis met het project ‘Zorgzame buurten’, een Nederlands initiatief gericht op het versterken van sociale cohesie en het bevorderen van gemeenschapszorg in buurten. Het concept richt zich op het meer betrokken maken van mensen bij elkaars welzijn in de eigen wijk of buurt. Met daarbij een focus op informele zorg en ondersteuning. Is er hier misschien ook een rol weggelegd voor sociale en andere robots?

Het gaat bij ‘Zorgzame buurten’ om projecten met thema’s als de toenemende vraag naar zorg en de verschuiving van institutionele zorg naar meer zorg dichtbij huis, waarbij mantelzorgers en buurtbewoners een belangrijke rol spelen. Door een zorgzame buurt te creëren, wordt de druk op professionele zorginstellingen verlicht en wordt de sociale structuur van wijken versterkt. Zorgzame buurten kenmerken zich door:

· Gemeenschapsgericht: het project wil een sterke sociale verbinding tussen buurtbewoners stimuleren zodat ze elkaar kunnen helpen met alledaagse zaken zoals boodschappen doen, mantelzorg of het bieden van een luisterend oor.

· Informele zorg: het initiatief benadrukt dat zorg niet alleen door professionals verleend hoeft te worden. Buurtbewoners kunnen door samen te werken en betrokken te zijn, bijdragen aan elkaars welzijn.

· Preventief: door de betrokkenheid van de buurt kunnen problemen zoals eenzaamheid, fysieke achteruitgang en zorgbehoefte vroegtijdig worden gesignaleerd, waardoor preventieve maatregelen genomen kunnen worden.

· Samenwerking: zorgzame buurten brengen burgers, zorgprofessionals, woningcorporaties, gemeenten en welzijnsorganisaties bij elkaar om zorg en ondersteuning in de buurt te organiseren.

· Zelfredzaamheid bevorderen: het project heeft als doel om mensen zo lang mogelijk in hun vertrouwde omgeving te laten wonen door hen te ondersteunen in hun zelfredzaamheid.

Rol robotica en AI-companions
Interessant is de vraag welke rol robots en AI-companions zouden kunnen vervullen in dit soort zorgzame buurten. We hebben tenslotte al steeds meer een beeld bij de potentiële functies en toegevoegde waarde die robots (in welke vorm dan ook) zouden kunnen hebben in onze samenleving, ook binnen zorg en welzijn. Zo kunnen ze zorgbehoevenden ondersteunen en de druk op zorgverleners en mantelzorgers verlagen. Ook kunnen robots helpen met empowerment, weerbaarheid, participatie en autonomie van de individuele mens, waardoor inclusiviteit verbetert. Maar zouden robots in die beloftevolle toekomst ook de sociale cohesie tussen mensen kunnen versterken? En zo bijdragen aan zorgzame buurten? Denk aan bestrijding van eenzaamheid, vergroting van zelfredzaamheid, monitoring en veiligheid of stimuleren van sociale interactie. Of robots die een rol oppakken in het digitaal vaardiger maken van mensen, het bieden van emotionele ondersteuning en de brug slaan tussen informele zorg in de buurt en professionele zorgverleners.

Omgekeerde rollen
Laten we eens voorbij het huidige paradigma kijken en ons verdiepen in de robotisering van deze zorgzame buurten. Dit prachtige concept van samen zorgen zal naar verwachting in de toekomst een mix van mensen en robots kennen. Om onszelf te prikkelen, zou ik de wereld eens op zijn kop willen zetten. Stel dat de zorgzame buurten in dit toekomstige (theoretische) perspectief draaien om de robots, om de zorg voor de robots wel te verstaan. Bedenk je in dit perspectief dat ieder mens een robot ter beschikking heeft die helpt bij het zelfstandig thuis wonen en het actief onderdeel blijven van het dagelijkse maatschappelijke leven. Een robot die ondersteunt bij dagelijkse levensactiviteiten en zelfs in te zetten is om namens de ene mens zorg te bieden aan een ander mens. Als de robots zo goed voor ons mensen zorgen straks, wie zorgt er dan voor de robots? Zie daar, de oplossing: zorgzame robotbuurten!

Zorgzame robotbuurten
Zorgzame robotbuurten zijn een bijzondere verkenning van een toekomst waarin we bepalen hoe we voor elkaar willen blijven zorgen. Wie vormen bijvoorbeeld in dit verhaal de spil in de zorgzame robotbuurten? De robots zelf of de mensen? Stel je voor: robots zorgen voor elkaar, onderhouden hun eigen gemeenschappen en ondersteunen zelfs hun oudere, verouderde tegenhangers. Heeft de mens er in die toekomst letterlijk en figuurlijk een zorg bij? Waarin we niet alleen voor ons zelf zorgen, maar ook voor de robots die ons ondersteunen? Wat deze geschetste toekomst ook laat zien, is misschien wel de ironie van het geheel. In onze voortdurende zoektocht naar vooruitgang en verlichting van de menselijke last, creëren we tegelijkertijd een nieuwe technologische kringloop van zorg. Waarin wij, de mens, altijd een centrale rol blijven spelen – hoe ver de technologie ook komt. In de geschetste toekomst kunnen mensen nog steeds een essentiële rol als verbindende schakel blijven vervullen.

Robots voor robots
In de zorgzame robotbuurten hebben robots zich georganiseerd in zelfvoorzienende gemeenschappen. Ze voeren routinematig onderhoud uit, zorgen voor elkaar als een robot vastloopt of een energiecrisis ervaart en werken samen om het gemeenschappelijke doel van voortdurende functionaliteit te bereiken. Elke robot heeft een specifieke rol, van het coördineren van laadtaken tot het monitoren van het collectieve energieverbruik. Net zoals in menselijke zorgzame buurten, zijn er in robotgemeenschappen ook verschillen tussen robots. Oudere modellen, zoals vintage huishoudrobots, hebben soms moeite om hun software up-to-date te houden en rekenen op hulp van jongere, slimmere robots. Het dagelijkse ‘leven’ in de buurt is gestructureerd rond de zorg voor elkaar, met als hoogste prioriteit het waarborgen van de operationele efficiëntie van elke robot. En hoewel robots geen emotionele wezens zijn zoals mensen, ervaren ze misschien toch problemen die we in menselijke termen kunnen vertalen naar 'eenzaamheid' of 'disfunctioneren'. Robots die in storing vallen of minder taken hebben, kunnen zichzelf nutteloos voelen, wat zich vertaalt naar inefficiëntie.

Wat brengt de toekomst?
Wat brengt de toekomst voor zorgzame robot buurten? Zullen robots ooit volledig autonoom worden zonder menselijke ondersteuning? Waarschijnlijk niet. Mensen en robots zullen blijven co-evolueren, waarbij de mens altijd een soort gids of verbinder blijft. Ook in de meest geavanceerde robotgemeenschappen zal de menselijke empathie, creativiteit en aanpassingsvermogen altijd een sleutelrol blijven spelen. Want wat gebeurt er als een netwerk uitvalt of als de energievoorziening instort? Robots zijn geweldig in het uitvoeren van geprogrammeerde taken, maar in tijden van crisis is vaak menselijke intuïtie en flexibiliteit nodig om het probleem snel op te lossen. Het idee van zorgzame robotbuurten helpt ons een blik te werpen op een toekomst waarin mens en machine nauw samenwerken om gemeenschappen te creëren die gebaseerd zijn op zorg, ondersteuning en samenwerking. Hoewel robots zelfvoorzienend lijken, blijft de menselijke touch onmisbaar als verbinder, begeleider en crisismanager. Zelfs als de rollen omgedraaid zijn, wijst alles erop dat robots en mensen samen bouwen aan een harmonieuze samenleving waarin zowel machines als mensen bijdragen aan een duurzame en zorgzame wereld.

Reflectie op toekomst en heden
Maar dan rijst er een vraag, één die ons niet alleen terug naar het heden brengt, maar ons ook laat stilstaan bij de ironie van die toekomstige wereld. Waarom hebben we gemeenschappen opgezet waarin robots voor elkaar zorgen, met mensen die op de achtergrond deze gemeenschappen draaiende houden? Waarom gaan we zo ver dat we steeds opnieuw technologieën ontwikkelen die op hun beurt weer afhankelijk worden van menselijke zorg en aandacht? Had het niet eenvoudiger gekund als we vanaf het begin gewoon onze menselijke zorg voor elkaar hadden versterkt? Dus, de vraag blijft: wat als de rollen omgekeerd zouden zijn? Misschien is het geen kwestie van robots die de zorg overnemen, maar eerder van een toekomst waarin we onszelf straks afvragen waarom we überhaupt ooit zijn gestopt om voor elkaar te zorgen, van mens tot mens, zonder de tussenkomst van machines. In dit perspectief van omgekeerde rollen en zorgzame robotbuurten ligt een subtiele waarschuwing. Technologie kan veel oplossen, maar misschien is de ultieme zorg toch iets wat alleen van mens tot mens echt betekenisvol is. Want waarom de technologische om weg nemen als het pad van directe menselijke verbinding zo eenvoudig en krachtig kan zijn?

Aanvullend ondersteunen
Laat de robots ons aanvullend ondersteunen en laten we ze het goede voorbeeld geven. Wij zorgen voor elkaar als medemens en kunnen wel wat hulp gebruiken, van onze robot partners. Natuurlijk zullen we ook alle liefde en aandacht blijven geven aan de robots, bedenkende dat ze in de toekomst misschien wel één van onze meest nabije metgezellen zullen zijn. En onthoud nog steeds …. beter een goede buur dan een verre robotvriend.

25 oktober 2024 - Xenia Kuiper/ ICT&health